W Polsce, tak jak w całej Unii Europejskiej, trwają prace nad wdrażaniem europejskiego systemu ochrony zagrożonych gatunków i ich siedlisk – NATURA 2000. Także u nas miał miejsce proces opracowywania pilotażowych planów renaturalizacji siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków na obszarach NATURA 2000 oraz planów ochrony wybranych gatunków. Organizatorem było Ministerstwo Środowiska.

W grudniu 2007r. zakończyły się konsultacje społeczne dotyczące wspomnianego projektu noszącego tytuł „Opracowanie planów renaturalizacji siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków na obszarach Natura 2000 oraz planów zarządzania dla wybranych gatunków objętych Dyrektywą Ptasią i Siedliskową”. Projekt został zrealizowany w ramach tzw. Transition Facility (Pomoc Przejściowa) we współpracy z partnerami z Unii Europejskiej – Królestwem Niderlandów i Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

Dokumenty te nie są obowiązującymi planami ochrony w rozumieniu polskiego prawa, jednakże w swojej treści są zgodne z przepisami prawnymi odnoszącymi się do planów ochrony i zawierają wszystkie elementy wskazane w przewodniku metodycznym „Planowanie ochrony obszarów Natura 2000” opracowanym dla Ministerstwa Środowiska w ramach projektu twiningowego PL/IB/2001EN/02.

 

Uczestnicy konsultacji dotyczących Zatoki Puckiej
i Półwyspu Helskiego w Jastrzębiej Górze.
Foto: Krzysztof E. Skóra

Nadrzędnym celem prac był dalszy postęp w tworzeniu podstaw dla rozwoju systemu zarządzania siecią Natura 2000 w Polsce.  W okresie od stycznia 2006r. do grudnia 2007r. zrealizowano dwa główne zadania projektu.  Po pierwsze opracowano plany współpracy lokalnej na rzecz ochrony 55 obszarów Natura 2000 występujących w naszym kraju w tym dla Zatoki Puckiej i Półwyspu Helskiego. Przygotowano także takie plany zarządzania dla 15 zagrożonych i chronionych gatunków roślin i zwierząt. Wśród wybrańców znalazł się jeden gatunek morski – morświn (Phocoena phocoena).

Z racji zakresu swojej badawczej działalności Stacja Morska Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego zaangażowana była bezpośrednio w organizację czterech spotkań konsultacyjnych dotyczących krajowego planu zarządzania dla występujących w polskich wodach Bałtyku morświnów. Uczestniczyli w nich przedstawiciele Ministerstwa Środowiska, urzędów morskich, organizacji rybackich, parków narodowych i krajobrazowych, pozarządowych organizacji pro-ekologicznych, wojewódzkich funduszy ochrony środowiska a także Marynarki Wojennej i niektórzy przedstawiciele lokalnych samorządów. Dwa ze spotkań odbyły się w Łebie i po jednym w Międzyzdrojach i Gdyni.

Omówienie i stworzenie zapisów do planu zarządzania zagrożonymi zasobami gatunku chronionego to przygotowawczy etap do realizacji wymaganego prawem planu jego ochrony. Odbyte spotkania i przeprowadzona w ich trakcie dyskusja powinny ułatwić to zadanie, z którego nasze państwo musi się w najbliższym czasie wywiązać.

Uczestnicy dotychczasowych spotkań pozyskali znaczący zasób wiedzy o gatunku i jego problemach. W ich trakcie mogli zaznajomić się z cechami gatunkowymi morświnów, rozmnażaniem, wiekiem, odżywianiem, zachowaniem, bio-echolokacją, miejscem gatunku w ekosystemie, zasięgiem zoogeograficznym populacji, preferencją siedliskową, przyczynami  spadku liczebności  populacji, statusem ochronnym w tym konwencjami międzynarodowymi i innymi aktami prawa międzynarodowego dotyczącymi ochrony morświnów oraz aktami i regulacjami prawnymi z zakresu ochrony środowiska i przyrody chroniącymi zasoby tych zwierząt. Poinformowano także o ochronie morświna w prawodawstwie polskim,  statusie w prawie innych krajów bałtyckich, regulacjach prawnych w ramach Wspólnej Polityki Rybackiej Unii Europejskiej w tym Rozporządzeniu Rady (WE) nr 812/2004 z dnia 26 kwietnia 2004r. ustanawiające środki dotyczące przypadkowego odławiania waleni w trakcie połowów ryb oraz zmieniające Rozporządzenie (WE) nr 88/98 a także Rozporządzeniu Rady (WE) nr 2187/2005 z dnia 21 grudnia 2005r. w sprawie zachowania zasobów połowowych w wodach Morza Bałtyckiego, cieśnin Bełt i Sund poprzez zastosowanie środków technicznych oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1434/98 i uchylające rozporządzenie (WE) nr 88/98.

Opisano  zagrożenia tj. czynniki powodujące obecnie zanikanie gatunku, zidentyfikowanie wyników, celów i działań – czyli zakłócenia akustyczne (hałas), niepokojenie dźwiękiem i ruchem. Zaznajomiono ze stanem zasobów pokarmowych,  ich jakością i dostępnością . Zwrócono szczególna uwagę na zjawisko przyłowu czyli przypadkowego połowu morświnów w różnych typach sieci.

Na spotkaniach debatowano też nad rolą informacji i edukacji oraz  sposobami wykorzystania najnowszych danych naukowych dla podniesienia świadomości społecznej o gatunku. Omówiono politykę rybacką w stosunku do konieczności ochrony przyrody morza. Pokreślono wagę stałych konsultacji środowiska naukowego, administracji państwowej,  rybaków i organizacji pro-ekologiczych.

Uczestnicy zaproponowali działania ochronne na rzecz redukcji zakłóceń, redukcji zanieczyszczeń i redukcji przyłowu. Uznano za konieczne dokonanie szeregu zmian legislacyjnych. Wskazano też działania informacyjne, edukacyjne oraz  komunikacyjne niezbędne w ochronie morświna. Uznano za konieczne wykonywanie badań i monitoringu obecności morświnów w granicach polskich obszarów morskich, a także ustalenie czy i w jakich typach rybołówstwa mamy do czynienia z przyłowem  tych zwierząt.

Spisano cele i zadania planowane do realizacji, wskazując jednostki odpowiedzialne, koszty i źródła finansowania.  Wyrażono opinię, że okresowo powinno się dokonywać oceny wdrażania planu. Środowisko uczestniczących w spotkaniach rybaków zobowiązało się  do zaprezentowania swojego stanowiska wobec planu w oddzielnym dokumencie.

Podobnie opracowywano plany zarządzania dla 14 innych gatunków:  wydry, cietrzewia, głuszca, przeplatki, podkowca małego, traszki grzebieniastej, nadobnicy alpejskiej, bobra, susła moręgowanego, obuwika pospolitego, dzwonecznika wonnego, sasanki otwartej, sierpika różnolistnego i zanokcicy serpentynowej.

Na podstawie zgromadzonych w trakcie konsultacji informacji zostały zredagowane ogólnokrajowe plany ochrony dla wymienionych wyżej gatunków. Będą one stanowić bardzo dobrą podstawę dla planów ochrony dla obszarów sieci Natura 2000, które zostały objęte projektem oraz być może będą stanowiły wzór do dalszych działań związanych z zarządzaniem całą siecią Natura 2000 w naszym kraju.

Prace podsumowano i ogłoszono zakończenie projektu na specjalnej dwudniowej konferencji jaka odbyła się w Warszawie i w Goniądzu (nad Biebrzą) w dniach  10 – 11 grudnia 2007r. w obecności przedstawicieli Ministra Środowiska i Ambasadorów  Królestwa Wielkiej  Brytanii i Królestwa Niderlandów. Omówiono przebieg projektu i przedyskutowano sposoby wykorzystania jego efektów.

Czy teraz 55 polskim obszarom Natura 2000 i 15 gatunkom w nich występującym  będzie działo się lepiej? –  Tak właśnie musi być!

Marcin Gawdzik, Krzysztof E. Skóra